Zgromadzone przez pasjonatów lokalnej historii i kultury, szkoły, parafie czy koła gospodyń małe nieznane kolekcje dawnych przedmiotów często przedstawiają znaczną wartość naukową i historyczną. Warto je chronić, rozwijać promować i poszerzać. Muzea domowe to dobry kierunek aktywności dla osób starszych.
Często nie jesteśmy świadomi jakie skarby są w naszych domach. Pamiątki z dzieciństwa, pamiątki po naszych przodkach, „szpargały”, różnego rodzaju dokumenty, ale także kolekcje unikalnych przedmiotów będących dowodem naszych pasji czy pasji naszych przodków czy ich zainteresowań. Nierzadko kolekcje te wykraczają poza dom i szczególnie są pielęgnowane przez osoby starsze. Mogą one przyjmować formę zbiorów osobistych, ale często mają już formę kolekcji tematycznych, obejmujących daną grupę przedmiotów, gromadzonych przez pasjonatów.
Kolekcje takie stanowią zaczątek tak zwanych muzeów domowych czy prywatnych, które początkowo stanowiły własną, niezorganizowaną, spontaniczną inicjatywę osób prywatnych, a od kilku lat są przedmiotem zainteresowania badaczy, a także wszystkich tych, którzy chcą wspierać kulturę i lokalne dziedzictwo.
Czym są muzea domowe?
Muzea domowe, to najczęściej małe kolekcje, często tematyczne, których właścicielem jest osoba prywatna lub organizacja pozarządowa, szkoła, parafia. Muzeum to nie ma formy instytucjonalnej, jego nazwa związana jest z funkcją gromadzenia i ochrony dóbr kultury. Może to być kolekcja starych nart, zabawek, znaczków pocztowych czy gier planszowych itp. Mogą to być także przedmioty o znacznej wartości historycznej np. dokumenty czy pamiątki z czasów wojny, unikalne narzędzia czy urządzenia związane z dawnym życiem na wsi i w mieście. Łączy je zawsze niewielka liczba gromadzonych obiektów, często osobisty stosunek właściciela / właścicieli do kolekcji, ukierunkowanie na jeden, dwa typy obiektów – przedmiotów. Te nieformalne zbiory określa się też mianem muzeów prywatnych, choć zgodnie z zapisami ustawowymi określenia te nie są tożsame.
Dlaczego i skąd zainteresowanie kolekcjami domowymi?
Obecne tempo rozwoju cywilizacji powoduje, że z naszego otoczenia znikają kiedyś ważne, a dziś mniej użyteczne przedmioty. Rozwój społeczeństwo cyfrowego, skądinąd pozytywny, powoduje, że większość z nas pragnie kontaktu z żywą kulturą, blisko nas, w naszym najbliższym otoczeniu.
Po czasie pandemii obserwujemy wzrost zainteresowania kulturą autentyczną, naturalną, wręcz domową, przeżywaną sensorycznie w naturalnych warunkach, a nie w wielkich salach muzealnych. W naturalny sposób nasze zainteresowania zwrócone są ku przedmiotom z dzieciństwa, kolekcjom unikanych rzeczy, często nieznanym szerszemu kręgowi odbiorców, w tym muzealnikom i badaczom.
Jak je wspierać?
Niewątpliwie muzea domowe trzeba wspierać. Gromadzić one mogą unikalne artefakty (przedmioty wytworzone przez człowieka), które często mają już znamiona kolekcji. Punktem wyjścia powinna być inwentaryzacja zarówno samych muzeów jak i gromadzonych w nich zasobów. Warto tu wykorzystać narzędzia cyfrowe ukierunkowane nie tylko na przedmioty, ale także właścicieli – założycieli muzeów (nagrania, filmy dokumentacyjne).
Kolejnym krokiem może być udostępnienie zasobów profesjonalnym badaczom – historykom, etnografom, archeologom, historykom sztuki w celu naukowego opracowania. Być może niezbędna będzie konserwacja niektórych obiektów.
Obiekty można zdigitalizować czyli zeskanować i wprowadzić do pamięci komputera oraz do sieci internetowej. Tym samym dostęp do obiektów możliwy będzie wręcz z każdego miejsca na świecie. Kolekcje te zyskają dodatkową promocję, a obecność muzeum „w sieci” zachęci kogoś do przyjazdu i odwiedzin.
Muzea mogą stanowić także dodatkowe źródło dochodu dla społeczności lokalnej, czy poszczególnych właścicieli. Istotna jest także wymiana informacji i samych kolekcji z profesjonalnymi muzeami, które mogą choćby udostępniać obiekty w ramach wystaw czasowych. Wsparcie może dotyczyć także publikacji i opracowań kolekcji oraz promujących muzea i lokalne społeczności. Wszystkie działania obok ochrony zabytków powinny uwzględniać uznanie dla kolekcjonerów i pragnienie zatrzymania – utrwalenia ich pasji.
Muzea domowe koło nas
Muzeami domowym jako kolekcjami prywatnymi zainteresowano się już kilka lat temu. W Polsce działa Międzynarodowa Sieć Muzeów Domowych. W Małopolsce zapisy dotyczące wspierania muzeów znalazły się w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu ma ambicje wspierania tego typu inicjatyw na terenie Małopolski.
We wrześniu i październiku 2022 r. w Polsce i Czechach miało miejsce XV Międzynarodowe Forum Muzeów Domowych. Po dalsze informacje, w tym te dotyczące wspierania domowych kolekcji warto zgłosić się do najbliższej placówki muzealnej lub do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.
Do dalszej lektury:
- Muzea domowe. Ożywianie tożsamości w społecznościach lokalnych Małopolski oraz rozbudowa Międzynarodowej Sieci Muzeów Domowych, Muzeum Okręgowe, Nowy Sącz 2021
- Muzea domowe – skarby regionu, Wystawa w Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, Kraków, bez daty
- Małopolskie Muzea Domowe » Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu (https://muzeum.sacz.pl/wystawy/malopolskie-muzea-domowe/)
